Ambroży Grabowski
7.12.1782 r. - 3.08.1868 r
„Ja pochodzenia mego nie mam za ohydę,
Nie patrzę skąd wychodzę, ale dokąd idę.”
Ambroży Grabowski urodził się w Kętach, w licznej rodzinie. Ojciec Jan Chrzciciel Grabowski pochodził ze wsi Głębowice, matka Teresa z Florkiewiczów, wywodziła się z mieszczańskiego domu w Kętach.
Ojciec był organistą kościoła parafialnego w Kętach, Ambroży Grabowskigrał na skrzypcach i trąbie. Handlował też solą, winem, miodem, odlewał świece woskowe, oprawiał książki, robił klatki druciane, futeraliki na okulary, struny do skrzypiec, wykładał irchą drewniane szkatułki na srebra. W latach prosperity finansowej kupił dom murowany przy ul. Czanieckiej (obecnie Kościuszki nr 4), z obszernym ogrodem, w którym posadził drzewka owocowe i założył chmielnik (pozostałością po tej świetnej przeszłości Grabowskich jest dziś tablica pamiątkowa wmurowana na budynku przez obecnych właścicieli).
Dzięki dobrej pozycji finansowej został wybrany burmistrzem Kęt, lecz zbyt często współdygnitarzy swoich, syndyka i rajców w gościnę do siebie zapraszał i tych hojnie przyjmował. Odwróciła się baczność jego od gospodarstwa, upadał zarobek i wnet powrócił na drogę ubóstwa („Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego”, tom I Kraków 1909 r.). Sprzedał wówczas dom baronowi Larischowi z Osieka, a nabył dom drewniany położony przy ulicy Kościelnej, bardzo blisko kościoła parafialnego, który spalił się w 1797 r., już po jego śmierci.
Ambroży był jednym z dziesięciorga rodzeństwa, do 14-roku życia mieszkał w Kętach. W latach 1788-1797 wychowywała go babka Zofia Florkiewiczowa. Dzięki jej zaradności Ambroży trafił w 1797 r. do krakowskiej księgarni Antoniego Gröbla, w której spędził 20 lat. W latach 1815-1818 był jej współwłaścicielem. W 1817 r. ożenił się z Józefą Nowakowską, a po jej śmierci, z Józefą Służewską (1833 r.). Miał siedmioro dzieci: pięć córek i dwóch synów. Córka Stefania z drugiego małżeństwa była żoną Karola Estreichera, znanego historyka literatury i teatru, kierownika Biblioteki Jagiellońskiej i matką Stanisława Estreichera, wydawcy „Wspomnień” Ambrożego Grabowskiego z 1909 r.
Od 1818 r. Ambroży prowadził własną niewielką księgarnię i antykwariat w domu Leszczyńskiego nr 24 na wejściu od ul. Grodzkiej. Od tego czasu znacznie poprawił się jego status materialny. Po ich zamknięciu w 1837 r. poświęcił się pracy nad dziejami Krakowa i okolic, zbierał materiały archiwalne i historyczne. Z tego okresu pochodzą „Teki Ambrożego Grabowskiego”,...potężne wolumina przepisywane, zbierane, komentowane, nawet troskliwie klejone w całości oprawiane jego własnemi rękami…(cyt. ze „Wspomnień”). Dotyczą wielu dziedzin. Są tam dokumenty i zapiski o charakterze osobistym i rodzinnym, odnoszące się do historii Krakowa oraz różnych miast i wsi, dziejów Polski, polskiej literatury i sztuki. W 1854 r. założył Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych i był jego pierwszym prezesem. Był też członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.
Ambroży Grabowski był człowiekiem pogodnym, pracowitym, obowiązkowym, skromnym, oszczędnym, z umiarem korzystającym z dobrobytu. Badał dawne obyczaje, sztukę, literaturę. Był księgarzem i mieszczaninem krakowskim, znanym gadułą, miłośnikiem dykteryjek i anegdot, zbieraczem „szlacheckich facecji”. W pracach swoich zwracał uwagę przede wszystkim na obyczaje, przedmioty i tradycje, ludzi i zabytki. Ustalił, że twórcą ołtarza Mariackiego był Wit Stwosz. Kolekcjonował pamiątki historyczne. Był miłośnikiem Krakowa, okolicznych miejscowości, rodzimych Kęt (opisał trzęsienie ziemi w Kętach), polskich gór, był turystą tatrzańskim. Zachwycał się pięknem Morskiego Oka, Panieńskich Skał, Bielan, Ojcowa, Prądnika, Krzeszowic i Tyńca. Z miłością patrzył na lud, zapisywał jego pieśni, podania i obyczaje. Jego zapiski są źródłem wiedzy o dawnym Krakowie i zwyczajach jego mieszkańców. Opisywał sposób ubierania się, jedzenia, zabawy, odnotował początek palenia węglem, „kurzenia” znienawidzonych przez siebie cygar, noszenia szelek i wolnych, nieobcisłych pantalonów, picie herbaty, urządzanie zbytkownych przyjęć z łososiem i szczupakiem. Był gorącym i uczuciowym patriotą, ale na własne społeczeństwo patrzył trzeźwo, rozumiał jego wady i błędy, położenie polityczne i niedojrzałe porywy. Był głęboko religijny. Pod koniec życia stracił wzrok i słuch, po śmierci spoczął na Cmentarzu Rakowickim.
Najważniejsze wydane prace:
- Encyklopedia komiczna - 2 tomy (1807 r.)
- Cuda i osobliwości natury i sztuki w różnych znajdujące się krajach - 2 tomy (1818)
- Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli apophtegmata (1819)
- Opis historyczny miasta Krakowa i jego okolic, wydawane później pod zmienionym tytułem: Kraków i okolice (1822, 1830, 1836, 1844, 1866, 1900)
- Groby królów polskich w Krakowie (1835)
- Starożytności historyczne polskie - 2 tomy (1840)
- Ojczyste wspominki - 2 tomy (1845)
- Listy króla Władysława IV (1845)
- Przedrukował Pisma wierszem Mikołaja Reja (1848)
- Słowniczek numizmatyczny (1849)
- Dawne zabytki miasta Krakowa (1850)
- Starożytnicze wiadomości o Krakowie (1852)
- Skarbniczka naszej archeologii (1854)
- Początek naszej ikonografii (1856)
Działalność pisarska Grabowskiego obejmowała lata 1807-1868. W ciągu 61 lat opublikował bardzo wiele prac, zebrał ogromną ilość rysunków malarzy, sztychów, drzeworytów, litografii. Gromadził dawne księgi, dokumenty, papiery. W 1909 r. wnuk Ambrożego, Stanisław Estreicher wydał 2 tomy zatytułowane „Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego”, w których pisze: Z górą pół wieku życia poświecił benedyktyńskiej pracy przepisywacza i uratował przez to lub uprzystępnił tysiące zabytków zwłaszcza krakowskich. Pozostałe po nim zbiory są też mozaiką i mieszaniną najrozmaitszych źródeł i pomników dziejowych. Składają się one ze stukilkudziesięciu ogromnych tomów…zszywanych i oprawianych najczęściej własnoręcznie przez właściciela, z których każdy posiada odrębną nazwę…
Sam Ambroży pisał o sobie.. To, com ja napisał, nie wychodzi za brzegi skromnych notat i nie da nikomu powodu do powiedzenia o mnie: porwał się z motyką na słońce. Podobne myśli wypowiadał wierszem:
A ja tę wielką księgę tym złożyłem końcem,
Aby, kiedy mnie tu już zabraknie pod słońcem….
Ona wskazała, żem żył, lichy sługa Boży,
A imię moje było: Grabowski Ambroży.
28 kwietnia 2000 r. Rada Miejska w Kętach nadała Gminnej Bibliotece Publicznej imię Ambrożego Grabowskiego. Uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej nastąpiło 3 maja.
Z tej okazji władze miasta skierowały do Dyrekcji i Pracowników Biblioteki list o następującej treści:
W roku Wielkiego Jubileuszu Gminna Biblioteka Publiczna w Kętach przyjęła za swojego patrona Ambrożego Grabowskiego. Jest to ważny moment historyczny w dziejach naszego miasta. Ma on dla nas – mieszkańców i władz samorządowych – wymiar patriotyczny. Pielęgnując tradycję pamiętamy nie tylko o zabytkach, ale i ludziach, którzy rozsławili nasze miasto.
Wierzymy, że dzisiejsza uroczystość sprawi, że młodzi ludzie będą chętniej odwiedzać Bibliotekę wiedząc, że patronuje jej znakomity rodak, księgarz i antykwariusz, wybitny badacz przeszłości kraju. Ufamy, że książki tu zgromadzone znajdą swoich gorliwych czytelników. W nich bowiem zapisana jest historia i mądrość Narodu, a czytanie to poznawanie siebie i własnych korzeni. Jest to wiedza potrzebna dla własnej satysfakcji i poczucia wewnętrznej wolności. Takiej wolności płynącej z książek oraz pełnej satysfakcji z pracy życzymy również Dyrekcji i Pracownikom Biblioteki.
Przewodniczący Rady Miejskiej Burmistrz Gminy Kęty
Józef Skudlarski Roman Olejarz
